Tuyệt đại đa số thuốc thanh nhiệt giáng hỏa dùng chữa về chứng thực nhiệt, một số ít kiêm trị chứng hư. Cá biệt có vị chuyên chữa chứng hư. Những vị chữa chứng thực nhiệt, phần lớn đều có kèm tác dụng giải độc.
Có những vị thuốc thanh nhiệt đồng thời có tác dụng táo thấp, nhưng Hoàng liên, Hoàng cầm, Hoàng bá, Chi tử, Nhân trần v.v… Hoàng cầm thanh phế nhiệt và ổn định suyễn thở thuộc chứng thực. Hoàng liên thanh tâm hỏa chữa nôn ọe thuộc tính nhiệt, Hoàng bá thanh thân hỏa và chữa nhiệt ở hạ tiêu. Cả ba vị thuốc này đều chữa chứng lỵ. Hồ hoàng liên thanh can nhiệt, ổn định chứng kinh sài cấp tính (cấp kinh). Khổ sâm giải độc thanh nhiệt, chủ yếu chữa chứng lỵ, có thể kiêm sát trùng, Nhân trần, Chi tử, chủ yếu chữa chứng vàng da (hoàng đản). Chi tử thanh nhiệt chạy khắp người, chữa tâm buồn bực bứt rứt không ngủ được, Long đởm tả thực hỏa ở can đởm, trừ nhiệt ở hạ tiêu. Những vị thuốc này đều có vị đắng tính hàn, trừ Nhân trần ra, cònlại đều có thể dùng để chữa ung nhọt độc sưng to.
Có một số vị thuốc thanh nhiệt song lại có thể giáng hỏa được. Như Thạch cao có thể thanh được nóng dữ (tráng nhiệt) ở cơ phu thuộc Dương minh. Tri mẫu thanh nhiệt ở Dương minh và chỉ khát. Công dụng giữa Hàn thủy thạch với Thạch cao gần giống nhau, nhưng Hàn thủy thạch giữ lại mà không đi còn Thạch cao đi mà không giữ lại Trúc điệp thanh phiền nhiệt ở tâm và ngực, Đại thanh có thể tả được nhiệt độc ở can, vị. Thanh đại dùng uống trong thì thanh can nhiệt và giải độc. Đồng tiện (nước đái trẻ em) có công tư âm giáng hỏa. Liên tử tâm (tâm sen) đủ khả năng thanh tâm hỏa. Ngưu hoàng có hỉệu quả rất hay về thanh hỏa, song lại có công năng khai thông khiếu.
Có một số vị thuốc có thể thanh nhiệt sinh tân dịch được. Hiệu lực sinh tân dịch của Thiên hoa phấn hay hơn Lô căn song hiệu lực thanh nhiệt của Lô căn lại hay hơn Thiên hoa phấn. Nước mía (cam gia chấp) sinh tân dịch và hợp với chứng hư nhiệt. Dưa hấu (tâyqua) giải nắng nóng, có tên gọi là Thiên sinh bạch hổ thang. Quả lê có thể thanh được hỏa ở phếvị, hạ đờm và nhuận đại tiện.
Ngoài ra, Thanh hao, Địa cốt bì có thể chữa nội nhiệt (nóng trong) thuộc âm hư. Bàng đại hải thanh nhiệt thông lợi cổ họng chữa họng đỏ sưng đau bứt rứt khó chịu. Sức thanh hỏa của Hạ khô thảo mạnh hơn là nhuyễn kiên (làm mềm các chỗ sưng rắn tụ lại), vả lại còn có thể bình can chữa loại trúng phong.
Theo: Đông dược thiết yếu – Viện Nghiên Cứu Trung Y
Bộ Y tế nước Công hòa Nhân Dân Trung Hoa
Người dịch : Lương y Trần Văn Quảng
Hiệu đính : Lương y Vũ Xuân Quang
Trung Ương Hội Đông Y Việt Nam
